وظائف ما در قبال قرآن
1: قرائت. 2:تعلیم و تعلم. 3: عمل به قرآن
فضیلت قرآن
فیلم جلسه دوم
درس تفسیر قرآن استاد محقق حاج شیخ محمدعلی بهبهانی
صوت جلسه دوم
متن جلسه دوّم
در نمازمان هر روز سورۀ مبارکۀ حمد را تکرار می‌کنیم. لذا بسیار مناسب است با اسرار و حقایقی که در این سورۀ با عظمت می‌باشد، بیشتر آشنا شویم و با کتاب خدا انس بیشتری پیدا کنیم.
وظایف ما، در برابر قرآن
وظیفۀ اوّل قرائت
یکی از مباحث مقدماتی وظیفۀ ما در برابر قرآن است. دربارۀ وظیفۀ خودمان گفتیم که یکی از آنها قرائت است. وقتی ما قرآن را قرائت می‌کنیم، نور قرآن در دل و قلب جای می‌گیرد. هر آیۀ قرآن و بلکه هر حرفی از قرآن، نوری دارد و این نور، در دل شما می‌افتد و از دل شما منعکس می‌شود. خداوند متعال، دل انسان را مثل آینه قرار داده است. در روایت آمده است: «المؤمن مرأة المؤمن» یعنی مؤمن آینۀ مؤمن است. وقتی انسان آینه باشد نور را منعکس می‌کند. شما وقتی روی دل‌تان به طرف خدا شد، نور خدا را منعکس می‌کنید. نور قرآن، که نور خداوند است در وجود شما می‌تابد. وظیفۀ اوّل، قرائت قرآن است یعنی این نور را بگیرید و در دل‌تان منعکس کنید.
قرائت، شرایط و نکاتی دارد. مثلاً فرموده‌اند: قرائت‌تان همراه با تدبّر و تأمّل باشد. قرائت‌تان به گونه‌ای باشد که به معنای آیه هم توجّه داشته باشید. قصد داریم با سورۀ حمد که هر روز در نماز چندین بار تکرار می‌کنیم، بیشتر آشنا شویم. آیات و حقایق و اسرار آن را در حد وسع خودمان، درک کنیم، تا قرائت ما کامل‌تر باشد. قرائتی باشد که بتوانیم از نور قرآن بیشتر بهره ببریم. وظیفۀ ما برابر قرآن، اوّل قرائتی با خصوصیات و شرائط آن است.
وظیفه دوّم تعلیم و تعلم
وظیفه دیگر ما، تعلیم و تعلّم است. قرآن را، هم یاد بگیریم و هم یاد بدهیم. مسألۀ درک و فهمیدن قرآن بسیار مهم است. تعلیم، یعنی قرآن را به دیگری آموزش دادن. مقدمۀ آموزش به دیگری، این است که خود انسان، یاد بگیرد و درک کند تا بتواند به دیگری آموزش دهد. فهم قرآن و فهم کلام خداوند بسیار زیبا است.
خداوند متعال معلم اصلی قرآن
فهم و درک قرآن را چه کسی به شما آموزش می‌دهد؟ حقیقت قرآن را خود خداوند متعال به همۀ عطا می‌کند. همه چیز من و شما از خدا است. به هر دینی که باور داشته باشیم، باید این را بدانیم که خدا به ما یاد می‌دهد. خداوند معنا را در دل ما می‌اندازد. یعنی ما می‌خوانیم، معنا و مفهوم را خدا در دل ما قرار می‌دهد. قرآن را از خداوند متعال و کسانی که خداوند آنها را قرار داده است باید آموخت. به آنها فرموده است، کلام من را به بندگانم تعلیم بدهید. خداوند، کسانی را قرار داده که قرآن را به ما تعلیم دهند. در مورد پیغمبراکرم$ می‌فرماید: «يُعَلِّمُکُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ»[1] امّا پیغمبر خدا$ وقتی تعلیم می‌دهند، چون رسول خدا است و از طرف او صحبت می‌کند، در حقیقت خداوند به ما تعلیم می‌دهد. یعنی سر سفره و کلاس پیغمبرخدا$ بنشینی، گویا سر کلاس و سر سفرۀ درس خداوند متعال نشسته‌ای. ما الان پای سفرۀ پیغمبر خدا$ و اهل بیت( می‌نشینیم، در حقیقت سر سفرۀ خدا نشسته‌ایم و خداوند متعال به ما تعلیم می‌دهد، چون آنها کلام خدا را به ما می‌گویند. آن حقیقتی که در تفسیر قرآن لازم است، از جانب خداوند متعال به ما تعلیم می‌دهند. پس معلم اوّل ما، خود خداوند متعال است:«الرَّحْمَنُ، عَلَّمَ الْقُرْآنَ»[2] خداوند متعال خودش معلم قرآن است. معلم قرآن خدایی است که صفت رحمانیت دارد. این رحمانیت به قرآن ربط دارد. می‌فرماید:«الرَّحْمَنُ، عَلَّمَ الْقُرْآنَ»[3] خداوند متعال رحمان است و قرآن را تعلیم می‌دهد. رحمانیت خداوند متعال، رحمت با وسعتی است که تمام انسان‌ها، چه مؤمن و چه کافر را دربرگرفته است و همۀ موجودات بر سر سفرۀ رحمت رحمانیه هستند. رحمانیت خدا، رحمت عامّ خدا است که حتّی منکران خدا هم سر این سفره هستند.
داستان جوانی که خدا را به ربوبیت قبول نداشت
در مورد رحمت عامّ، که همه را در برمی‌گیرد، روایتی را خدمت‌تان تقدیم می‌کنم. جوانی خدمت حضرت موسی% آمد و عرض کرد: وقتی نزد خداوند متعال رفتی از طرف من به خدا بگو که من تو را به ربوبیت قبول ندارم. خدایی تو را قبول ندارم. اگر رزق من دست توست، بگو رزق مرا نفرستد. جملاتی این چنین به حضرت عرض کرد. حضرت موسی% وقتی مشغول مناجات شد، چون این کلمات توهین‌آمیز بود، نقل نکرد. وحی شد یا موسی کلام آن بندۀ مرا برای من نقل کن، چرا پیغام بنده مرا نرساندی؟ گفت: حیا کردم. خداوند متعال فرمود: بگو چه گفته است؟ حضرت موسی% کلام آن بنده را نقل کرد، خداوند فرمود: برو به آن بندۀ من بگو: اگر تو خدایی مرا قبول نداری من بندگی تو را قبول دارم. اگر تو ربوبیّت مرا قبول نداری، من عبودیّت تو را قبول دارم. اگر تو رزق مرا نمی‌خواهی، من رزق تو را هر روز برایت می‌فرستم.
بنده می‌گوید من رزق تو را نمی‌خواهم، خداوند می‌فرماید تو رزق مرا نمی‌خواهی؟ من تو را خلق کردم و رزق تو را خودم برایت می‌فرستم. اگر تو از اینکه بندۀ من باشی ننگ داری، من از اینکه تو بندۀ من هستی ننگ ندارم. یک جوانی که خدا را این گونه خطاب کرد، در مقابل، خداوند متعال چگونه با او خطاب می‌کند؛ این می‌شود «الرحمان». وقتی حضرت موسی% از مناجات برگشت، به آن جوان که رسید گفت ای جوان من پیغام تو را به خدا رساندم. خدا هم این گونه جواب داد. این جوان بسیار منقلب شد، در همان جا به خدا ایمان آورد. خدا چقدر مهربان و رحمن است.
سفرۀ رحمانیت عامّ خدا
رحمانیت خداوند رحمتی است که کافر، مسلمان، مؤمن و همه را در برگرفته است. آن خدای رحمان، «عَلَّمَ القُرْآن» هم هست. خدا با مسلمان، مسیحی، یهودی، کافر و با همه صحبت می‌کند و به همه محبّت می‌کند. این سفرۀ محبّت خداوند برای همه باز است. إن شاء الله همیشه در این رحمت خدا غوطه‌ور باشیم. خدا نکند یک وقتی از کسانی باشیم که مغضوب خداوند شویم. کسانی هستند که با خدا دشمن می‌شوند. این جوان وقتی پیغام خدا را شنید، منقلب شد، ایمان آورد، امّا بعضی به گونه‌ای هستند که به هیچ وجه نمی‌خواهند ایمان بیاورند. آنها دیگر خودشان از سفرۀ معرفت و محبّت خدا محروم کرده‌اند. إن شاء الله ما اینگونه نباشیم. ما از رحمانیت خدا استفاده کنیم. خدا خودش با ما صحبت می‌کند و خودش معلّم قرآن است پیغمبر را برای ما معلم قرار داده است. در حقیقت پیغمبر الهی را به ما می‌رسانند. إن شاء الله سر سفرۀ پیغمبر خدا$ هم بنشینیم.
افراد برگزیده قرآنی
بهترین افراد کسانی هستند که قرآن را یاد می‌گیرند و به دیگران یاد می‌دهند. در مورد ارزش تعلیم و تعلم قرآن، روایتی از امیرمؤمنان% نقل شده که ایشان از پیغمبر خدا$ روایت کرده‌اند: «خِیارُکُم مَن تَعَلّم القُرآن و عَلّمه»[4] بهترین شما کسانی هستند که قرآن را یاد بگیرند و به دیگران تعلیم دهند. این روایت در امالی شیخ طوسی و وسائل‌الشیعه شیخ حرّ عاملی آمده است. ما باید سعی کنیم که از برگزیدگان و بهترین‌ها باشیم. شما هم کلام خدا را که می‌شنوید، یاد بگیرید و به دیگران بگویید. همانگونه که شما حرفی را از دیگری می‌شنوید و برای بقیّه بازگو می‌کنید، کلام خدا را بشنوید و به بقیّه بازگو کنید.«خِیارُکُم مَن تَعَلّم القرآن و عَلّمه» إن شاء الله همه ما جزء بهترین‌های دستگاه خدا باشیم.
[1] ﴿البقره:١٥١)
[2] (الرحمن:1و2)
[3] (الرحمن:1و2)
[4] امالی طوسی، ص357