جلسه 1: مخاطب قرآن چه كسانی هستند؟

موضوع: وظیفه ما در برابر قرآن

جامعیت هدایت قرآن و خطاب قرآن نسبت به کل بشریت
دعوت به شنیدن قرآن مساوی با بندگی خدا است

فیلم جلسه اول

درس تفسیر قرآن استاد محقق حاج شیخ محمدعلی بهبهانی

صوت جلسه اول

متن جلسه اوّل

به مناسبت ماه مبارک رمضان تفسیر سورۀ مبارکۀ حمد را بحث می‌کنیم. مخاطب مستقیم بحث، استادان و دانشجویان گرامی دانشگاه «برکلی» و «ام.آی.تی» دوستان حاضر هستند. در گام دوّم، همۀ اشخاصی که بحث را در فضای مجازی می‌بینند و کتاب را می‌خوانند مخاطب ما هستند.

خطاب قرآن به تمام بشریت

 در تفسیر قرآن  باید متوجه این نکته بود که قرآن فقط مربوط به ما مسلمانان نیست. قرآن کتاب آسمانی برای همۀ آحاد بشریت است. همه از این سفرۀ خداوند استفاده می‌کنند، حتّی کسانی که به هیچ دینی التزام ندارند خداوند متعال با آنها هم صحبت می‌کند. به عبارت دیگر نه فقط اهل کتاب و نه فقط کسانی که به خدا ایمان دارند بلکه خداوند متعال با کسانی که او را قبول ندارند هم صحبت می‌کند.

خطاب قرآن به اهل کتاب

آنهایی که یکی از ادیان الهی را پذیرفته‌اند؛مسیحیان و یهودیان و…. با خطاب الهی می‌توانند بر سر سفرۀ قرآن جمع شوند. خداوند متعال می‌فرماید شما به اهل کتاب بگویید: «قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَىٰ كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ»[1] ‎ای اهل کتاب همه به طرف یک کلمه‌ای که بین ما و شما مشترک است، بیایید. اوّلین کلمه این است: «أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ» جز خدا را نپرستیم.

کلمه دوّم:« وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا» شرک به خدا نورزیم.

کلمۀ سوّم:«وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللَّه» بعضی‌ از ما بعضی دیگر را پروردگار و ربّ حساب نکنیم. ما و اهل کتاب هم نقطه مشترک داریم. ما با اهل کتاب می‌توانیم در این نقطۀ مشترک و در این کلمۀ واحده اشتراک و اتّحاد داشته باشیم. این که فرموده: « جز خداوند متعال را عبادت نکنیم.» این خیلی معنای دقیق و زیبایی دارد. عبادت کردن، فقط به معنای راز و نیاز کردن یا انجام اعمال خاصّ نیست، بلکه گوش دادن به سخن هر فردی، عبادت او است. وقتی خداوند می‌فرماید: ای اهل کتاب بیایید جز خدا را عبادت نکنیم، اگر شما سخن خدا را گوش دادی یعنی او را عبادت کردی. همه باید به سوی این عبادت یعنی گوش فرا دادن به سخن خدا بیاییم.

خداوند متعال با همۀ ما، در کتاب‌های نازل شده صحبت می‌کند، چه در تورات، چه در انجیل و چه در قرآن. همه کلام خداوند است. همه می‌دانیم که انجیل‌ها چهار تا است.[2] امّا در قرآن این اختلاف‌ها وجود ندارد. فقط می‌گوییم ترتیب، بر حسب ترتیب نزول نیست و الا در خود قرآن اختلافی نیست.

پس همۀ ما، یعنی مسلمانان، مسیحیان و یهودیان باید بیاییم بر سر سفرۀ کلام خدا و تفسیر خطاب به همه است. حتّی غیرمسلمانان نیز می‌توانند کلام خدا بشنوند و از آن بهره ببرند.

خطاب همگانی قرآن

خداوند متعال در جای جای قرآن می‌فرماید که خطاب من همۀ شما و همۀ انسان‌ها است. نمی‌فرماید که خطاب من تنها به مسلمانان است.

خداوند متعال در سورۀ آل عمران می‌فرماید:«هَذَا بَيَانٌ لِّلنَّاسِ»[3] ‎من برای همۀ مردم صحبت می‌کنم. این بیان برای همه مردم است.

در سورۀ بقره می‌فرماید:«إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَىٰ مِن بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ»[4]  کسانی که کتمان کردند آن بیّنات و هدایتی را که ما نازل کردیم، بعد از اینکه ما این را در کتاب خودمان بیان کردیم. در اینجا هم می‌فرماید برای همه مردم بیان کردیم.پس قرآن بیانی است برای همه مردم، نزولش هم برای همه مردم بوده است.

در جای دیگر قرآن می‌فرماید:« إِنَّا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقّ فَمَنِ اهْتَدَىٰ فَلِنَفْسِهِ»[5] بر تو این کتاب را ما نازل کردیم، امّا برای همۀ مردم و به حقّ هم نازل کردیم. هدایتش هم درجات مختلف دارد. خداوند در سورۀ بقره می‌فرماید:«شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ»[6] ماه مبارک رمضانی که خداوند متعال در آن قرآن را نازل کرده است؛ هدایت است برای همۀ مردم.

در یک سری آیات دیگر هم می‌فرماید:«هَٰذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ»[7]  این برای بصیرت همۀ انسان‌ها است. پس خدای تبارک و تعالی در قرآن با همۀ انسان‌ها صحبت می‌کند. پس با توجّه به این آیات می‌گوییم ما و همۀ اهل کتاب باید سر این سفره بنشینیم و سخن خدای خود را بشنویم و از آن بهره بگیریم. اگر شک هم دارید که این سخن خداوند هست یا نه حدّاقل گوش فرا دهید. همانگونه که شما سخن یک دانشمند را گوش می‌دهید، این سخن را هم گوش دهید. این سخنی است که از طرف خدا برای شما نقل شده است. گوش دهید، ببینید آیا به دل‌تان می‌نشیند یا نه؟ ببینید چه بهره‌هایی از این می‌توانید ببرید.

وظایف ما در برابر قرآن

ما در برابر قرآن وظایفی داریم. یکی از وظایف ما خواندن و قرائت قرآن است. در ماه مبارک رمضان به قرائت قرآن بسیار سفارش و توصیه شده و خصوصیت‌های زیادی برای قرائت قرآن نقل شده است.

ثواب قرائت قرآن

یکی از روایاتی که از پیغمبر خدا$ خطاب به سلمان فارسی آمده؛ در مورد فضیلت قرائت قرآن است. حضرت$ می‌فرمایند: «يا سَلْمانُ عَلَيْكَ بِقَرائةِ القُرآنِ فَاِنَّ قَرائتَهُ كَفّارَةٌ لِلذُّنُوبِ وَ سَتْرَةٌ مِنَ النّارِ وَ اَمانٌ مِنَ الْعَذابِ» ای سلمان! بر تو باد به قرائت قرآن. قرائت قرآن کفارۀ گناهان و مانع آتش و امان از عذاب خداوند است.

وقتی قرآن می‌خوانید و هر آیه‌ای که تلاوت می‌کنید، برای شما چه اثری دارد؟ در ادامه روایت آمده است:«وَ يُكْتَبُ لِمَنْ يَقْرأهُ بِكُلِّ آيَة مِاَئَةَ شَهيد» هر کس که آیه‌ای از قرآن را قرائت کند، ثواب صد شهید را به او عطا می‌کنند. اگر سوره را خواند، می‌فرمایند ثواب پیغمبر مرسل را به او عطا می‌کنند. ببینید با خواندن هر سوره چقدر به خدای تبارک و تعالی نزدیک می‌شوید. شما وقتی سوره‌ای از قرآن را می‌خوانید، ثواب یک پیغمبر مرسل را به شما عطا می‌کنند. انبیاء درجات مختلفی دارند؛ نبی، مرسل، اولوالعزم. بعضی از انبیاء عامّ بودند و جزء مرسلین حساب نمی‌شدند. صد و بیست و چهار هزار پیغمبر، امّا تعداد پیامبرانی که مرسل بودند خیلی کمتر است. تعدادی آنهایی که اولوالعزم بودند بسیار کم است. همانگونه که می‌دانید پنج نفر الوالعزم است. اینجا می‌فرماید هر سورۀ قرآنی که خواندید، ثواب پیغمبر مرسل را به شما عطا می‌کنند. نسبت به خواندن هر حرف قرآن هم حضرت در همین روایت می‌فرمایند: «وَ أَعْطَاهُ بِكُلِّ حَرْفٍ نُوراً عَلَى الصِّرَاطِ» هر حرفی که می‌خوانید یک نوری بر صراط به شما عطا می‌کنند. به همراهتان در پل صراط نوری خواهید داشت. در ادامه می‌فرمایند: «الْمُؤْمِنُ إِذَا قَرَأَ الْقُرْآنَ فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْهِ بَابَ الرَّحْمَةِ  وَ خَلَقَ اللَّهُ بِكُلِّ حَرْفٍ يَخْرُجُ مِنْ فَمِهِ مَلَكاً يُسَبِّحُ لَهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ» ای سلمان مؤمن وقتی قرآن می‌خواند خدای تبارک و تعالی برای او درهای رحمت را باز می‌کند و به هر حرفی که خواند و از دهانش خارج شد، یک مَلَکی را قرار می‌دهد که تا روز قیامت برای او تسبیح کند. مثلاً  شما می‌گویید: «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» به هر کدام از این حروف مبارکی که قرائت می‌کنید، خدا یک فرشته برای شما قرار می‌دهد که برای شما تا روز قیامت تسبیح می‌گوید. نگاه کنید که قرآن خواندن، شما را در چه مقامی قرار می‌دهد! خداوند باب رحمت را برای ما باز کرده است. خداوند متعال می‌خواهد همۀ ما را به خودش نزدیک کند، در نزدیک‌ترین حالت. به هر حرفی یک فرشته  تا روز قیامت برای شما تسبیح بگوید. از طرفی هر حرفی را که می‌خوانید، روز قیامت نوری در پل صراط به شما عطاء می‌کند.

وقتی قرآن را ختم کردید، چه می‌شود؟ می‌فرماید: «وَ إذَا خَتَمَ القُرآن أعطَاهُ الله ثَوابَ ثَلاثمائة وَ ثَلاث عَشَر نبیاً» وقتی کسی قرآن را ختم می‌کند، خداوند ثواب سیصد و سیزده پیغمبر را به او عطا می‌کند. خصوصیّت این پیغمبران هم ذکر شده است می‌فرماید: پیغمبرانی که«بَلَّغُوا رِسَالات ربِّهِم» پیغمبرانی که رسالت پروردگارشان را ابلاغ کردند. «كَأَنَّمَا قَرَأَ كُلَّ كِتَابٍ أَنْزَلَ اَللَّهُ عَلَى أَنْبِيَائِهِ» کسی که قرآن را ختم می‌کند گویا همۀ کتاب‌هایی را که خدای تبارک و تعالی بر انبیایش نازل کرده را، قرائت کرده و خوانده است.

راز تعبیر به سیصد و سیزده

در تعبیر سیصد و سیزده پیغمبر راز لطیفی نهفته است. عدد سیصد و سیزده عدد مهم و رازآلود است. این، عدد اصحاب پیغمبر خدا$ در جنگ بدر بود. حضرت ولی‌عصر0 زمانی که ظهور می‌کنند، سیصد و سیزده نفر کابینه و یار خاصّ دارند. در این روایت می‌فرماید خداوند، ثواب سیصد و سیزده پیغمبری که رسالات پروردگار را ابلاغ کرده‌اند، به شما عطا می‌کند. به یک نوعی با آن سیصد و سیزده‌ها، که برگزیده‌های عالم هستند، مرتبط می‌شود. با ختم قرآن در ماه مبارک رمضان با آن‌ها، پیوندی برقرار می‌شود. هر حرف قرآن، نورانیتی برای قاری ایجاد می‌کند و فرشته‌ای برای او تا قیامت تسبیح می‌گوید. هر آیه‌ای که خوانده می‌شود، ثواب صد شهید، و هر سوره‌ای ولو یک سورۀ کوچک که خوانده شود ثواب یک پیغمبر مرسل عطا می‌شود. تا به این اندازه به خدا قرب پیدا می‌شود.

قرائت قرآن و نورانی شدن انسان

سخن خداوند  تا این اندازه انسان را به خدا نزدیک کرده و او را نورانی می‌کند. با خدای خود باید ارتباط باید داشت، که خدا نور است. به هر نحوی که انسان خودش را به خدا وصل کند، نور خداوند در وجودش متجلّی می‌شود. این نور، از زبان خداوند خارج شده است. شما هم همان نور را از زبان و دهان خودت خارج می‌کنی. به نحوی خودت را به خداوند نزدیک می‌کنی و کار خدایی می‌کنی. خداوند قرآن را نازل کرد، خدا کلامش را صادر کرد، شما هم کلام خدا را با زبان خود و از وجود خود صادر می‌کنی. به نحوی، رنگ و بوی خدایی به شما عطاء می‌کند. این، ثواب بزرگ ختم قرآن است.

---

[1] ﴿آل عمران:٦٤﴾‏

[2] (البته به جز این اناجیل اربعه انجیل‌های دیگری هم هست)

[3] ﴿آل عمران:١٣٨﴾

[4] ‎﴿بقره:١٥٩﴾

[5] (الزمر:41)

[6] (البقره:١٨٥)

[7] (الجاثیه:20)