فیلم جلسه پانزدهم
صوت جلسه پانزدهم
در این جلسه وارد تفسیر سوره مبارکۀ حمد می شویم.
معنای واژه حمد
برای واژه حمد در لغت و عرف تعاریفی ارائه شده است. فی الجمله کلمه حمد به این معناست که شما صفات آن شخصی که قصد دارید او را بستایید، بیان کنید. این بیان کردن را بعضی تعبیر به ثنا کرده‌اند، یعنی ثنا شخص محمود. بعضی تعبیر به اظهار کردن صفات شخص محمود کرده‌اند.
انواع حمد: حمد زبانی و حمد فعلی و عملی
حالا این اظهار کردن گاهی به لسان است و گاهی با فعل. یعنی حمد کردن خدای متعال گاهی اوقات با زبان است و گاهی با عمل کردن. یعنی با عمل کردن هم می‌توان حمد خداوند متعال را به جای آورد. حمد فعلی و عملی یعنی کارهای خدایی و صفات خدایی را در وجودتان بیاورید. این یکی از صفات عالی حمد است. حمد را باید از مرحلۀ زبان و مفهوم به عمل رساند. راه نجات جامعه هم همین است که انسان از گفتار و قول و صحبت کردن صِرف، به مرحلۀ عمل برسد.
تا به حال صحبت از حمد بود. صحبت از خوبی‌ها و صفات کمال و صفات جمال بود. الان وقت آن رسیده که این کمالات و خوبی‌ها را در وجود خود و در جامعه خود پیاده کنیم. اگر بتوانیم در مراتب حمد سیر کنیم و واقعاً این صفات انسانی را در وجود خودمان و جامعه پیاده و اجرا کنیم آن وقت حمد در رتبۀ عالی خود در وجود ما محقق شده است. آن زمان است که ما حقیقتاً حمد کننده خداوند می‌شویم. یعنی حامدی که حمدش در حمد زبانی خلاصه نمی‌شود بلکه آن را در مقام عمل آورده است.
خصائص سورۀ حمد
یکی از نکات بسیار مهم در این مقام خصائص سوره حمد است. در اینجا با توجّه به وسع بحثمان به بعضی از خصوصیات اشاره می‌نماییم.
وجود اسم الله الاعظم در سوره حمد
خصوصیت اول این است که اسم الله الاعظم در سوره حمد قرار داده شده است. در نقلی از حضرت صادق% روایت شده است:«إسْمُ اللَّهِ الْأَعْظَمُ مُقَطَّعٌ فِي أُمِّ الْكِتَابِ».[1] یعنی اسم الله الاعظم در امّ الکتاب که سورۀ حمد است،به صورت تقطیع شده وجود دارد. به عبارت دیگر خدای تبارک و تعالی در جای جای سوره حمد آن حقیقت اسم اعظم را قرار داده است. این یکی از فضائل بسیار بزرگ سوره حمد است. ببینید خداوند متعال اسمائی دارد. اسم‌ها، نشانه‌ها و آیات خداست. بعضی می‌گویند یک حقایقی در عالَمی هست به نام عالم اسماء که اسم‌های خدای متعال در آنجا حقیقت دارد. در میان تمام آن اسمائی که در آن عالم هست یک اسمی از همه بزرگتر است که آن همان اسم الله الاعظم است. آن اسم اعظم را که همه شنیده‌ایم باید آن را بخوانیم تا به واسطۀ آن دعاها و درخواست‌هایمان مستجاب شود در همین سوره حمد است. خدای تبارک و تعالی اسم اعظم را به ما مرحمت نموده است در میان همین سورۀ حمدی که دستور داده در هر نماز دو بار خوانده شود. در این سورۀ مبارکه حمد (طبق روایتی که خوانده شد) اسم اعظم خدا به صورت قطعه قطعه و پاره پاره نهفته است. سورۀ حمد چنین عظمتی دارد. در روایت داریم که هیچ سوره ای بالاتر از سوره حمد نیست بلکه در تمام آنچه که خدا در کتب سماویه فرستاده چیزی به اندازۀ سورۀ حمد بالا و بلند مرتبه نیست. عظمت سورۀ حمد تا به این درجه است.
اینکه در بعضی از روایات آمده است که سورۀ حمد مرده را زنده می‌کند به همین جهت است که اسم اعظم خدا در این سوره است.
اشارۀ مختصری در مورد چیستی اسم اعظم
در مورد اسم اعظم و شرایط آن و چگونگی یافتن آن و خواندن خدا به آن اسم بحث بسیار مفصلی و مستقلی دارد که در جای خودش باید مطرح شود. در مورد چیستی اسم اعظم در بعضی از روایات دارد که هفتاد و سه جزء دارد که یک جزء آن مخصوص خداوند است و هفتاد و دو جزء دیگر را به خلق عطاء کرده است. در این زمینه فقط اشاره‌ای مختصری می‌کنم: در قرآن کریم داستان حضرت سلیمان%، آصف بن برخیا که وزیر حضرت و به نقلی پسر خواهر ایشان بود، با اسم اعظم تخت بلقیس ملکۀ سبا را به یک لحظه در مقابل حضرت حاضر کرد. در روایات داریم آصف بن برخیا این کار را با یک جزء اسم اعظم انجام داد. باز در مورد حضرت عیسی که مرده زنده می کرد و کور مادرزاد را شفا می‌داد در نقل‌ها آمده که ایشان دو جزء از اسم اعظم را داشت. و نیز روایت شده که به حضرت موسی% چهار جزء اسم اعظم عطاء شده بود و حضرت ابراهیم% هشت جزء و حضرت نوح% پانزده جزء و حضرت آدم% بیست و پنج جزء از اسم اعظم را داشتند. در بعضی نقل‌ها داریم وجود مقدس امیرالمومنین% عالِم به هفتاد و دو جزء اسم اعظم هستند. از همین بحث خودمان کاملاً این حقیقت روشن می‌شود چرا که حضرت علم الکتاب را دارا هستند و شخصی که علم الکتاب را داشته باشد عالم به کلّ اسم اعظم خواهد بود.
طبق روایتی که خوانده شد اسم اعظم در سورۀ حمد به صورت مقطّع گذشته شده است. اسم اعظم خدا یعنی بالاترین اسم خدا. تمام اسماء خدای متعال در این اسم اعظم نهفته است. بعضی معتقدند که «الله» اسم اعظم است و بعضی می‌گویند کلمۀ مبارکه «هو» و عدّه‌ای می‌گویند «الحی القیوم» اسم اعظم است.
مظاهر مختلف اسم اعظم
اسم اعظم یک حقیقتی در عالم حروف دارد و در جهت دیگر یک حقیقت خارجی و تکوینی هم دارد. یک حقیقتی هم دارد که به بعضی از انسان‌ها هم گفته شده که اسم اعظم هستند. انسان کامل اسم اعظم است. آن انسانی که از تمام انسانهای دیگر برتر است و خدای تبارک و تعالی را با تمام وجودش به بالاترین درجه و حدّ نشان می‌دهد، چنین انسانی در میان انسان‌ها می‌شود اسم اعظم خدای تبارک و تعالی. هیچ کسی بالاتر از او نمی‌تواند خدای متعال را نشان بدهد. چنین شخصی به بالاترین درجه و حدّ خدا را نشان می‌دهد و اسماء و صفات الهی را در وجودش پیاده کرده و اظهار می‌کند و به این جهت اسم اعظم خدای متعال شده است.
پس اسم اعظم هم می‌تواند حروف باشد، هم می‌تواند یک حقایقی در عالم اسماء بوده باشد و در عین حال می‌تواند یک انسان باشد، کما اینکه اعتقاد داریم آن انسان کاملی که تمام اسماء و صفات الهی را وجودش متجلی کرده‌است، همان که در علم اخلاق گفته شده است: «تَخَلَّقُوا بِأَخْلاقِ الله» (متخلّق به اخلاق خدایی شوید) این چنین شخصی صاحب اسم اعظم است.
نکته مهم در اینجا درک ربط سورۀ حمد با عالم اسماء خدای متعال است که بالاترین اسم خداوند تبارک و تعالی در این سورۀ حمد است. إن شاء الله برای همه امورات و کارهای خود این سورۀ حمد را سرلوحه کارها قرار می‌دهیم و إن شاء الله خدای تبارک و تعالی از نورانیّت این سوره حمد همۀ ما را روشن و نورانی کند.
[1]. تفسير عياشی، محمد بن مسعود عياشی، ج1، ص19؛ ثواب الأعمال، شيخ صدوق، ص104؛ مهج الدعوات، سيد ابن طاووس، ص316؛ وسائل الشيعة، حر عاملی، ج6، ص38 – 39؛ تفسير برهان، سيد هاشم بحرانی، ج1، ص96 و ص97؛ بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج89، ص234 و ص381 و ج90، ص223؛ تفسير نور الثقلين، شيخ حويزی، ج1، ص3؛ تفسير كنز الدقائق، شيخ محمد قمی مشهدی، ج1، ص7 و ص 9.
یک پاسخ
سلام آیا روایتی داریم که بفرمایند سوره حمد شفا می دهد؟