كلام خدا ، كتاب خدا
كلام الله، مافوق كتاب الله است
ثبت کلام به واسطه #قلم در #لوح
فیلم جلسه پنجم
صوت جلسه پنجم
مراتب قرآن
قرآن دارای مراتب مختلفی است که در این جا به شرح آن می‌پردازیم.
مرتبۀ اوّل: کلام الله بودن قرآن
مرتبۀ اوّل قرآن، مرتبۀ کلام اللهی است. همان طوری که کلام هر شخصی به گوینده‌اش متّصل است، کلام خدای متعال نیز به خداوند متصل است.
مرتبۀ دوّم:کتاب بودن قرآن
مرتبۀ دوم قرآن این است که کلام خدا با قلم بر لوح، ثبت و به کتاب تبدیل شده است. دربارۀ این مرتبه، آیات و روایات مختلفی آمده است. گاهی به قرآن در مقام کتاب بودن، کتاب مکنون، و گاهی کتاب مبین اطلاق می‌شود. اینها پایین‌تر از مرحلۀ کلام اللهی است.
قرآن؛ امّ‌الکتاب
در برخی آیات از قرآن به «امّ الکتاب» تعبیر شده است، چنانکه نام دیگر سورۀ حمد، امّ‌الکتاب [Y1] است. احتمال سوم، اشاره به مقام قرآن نزد خداوند متعال،مقام کلام اللهی است. این مرتبه بالاتر از کتاب است، چون «امّ الکتاب» به معنای مادر و ریشۀ قرآن است. خدای تبارک و تعالی می‌فرماید: «وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ‌الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ»[1] و همانا این قرآن در امّ الکتاب نزد ما، بسیار بالا و پر حكمت است. بنابراین، مقام امّ الکتاب بودن قرآن، بالاتر از مقام کتاب است. کتاب بودن قرآن دو مرتبه دارد: گاهی کتاب مکنون است و گاهی کتاب مبین.
پاکی ، شرط استفاده از قرآن
در سورۀ واقعه آمده: «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ، فِي كِتَابٍ مَّكْنُونٍ، لَا‌یَمَسُّهُ إِلَّا المُطَهَّرُونَ»؛ این قرآن کریم، در کتاب مکنون است و جز پاکان نمی‌توانند آن را مسّ کنند. اگر انسان پاک بود، آن زمان می‌تواند به کتاب مکنون دسترسی پیدا کند.
اتصال به اهل‌بیت(، سبب طهارت
خدای تبارک و تعالی در مورد اهل‌بیت( می‌فرماید: «إنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ‌الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا»[2] یعنی خداوند مى‌خواهد آلودگى را تنها از شما خاندان [پيامبر] بزدايد و شما را پاک و پاكيزه گرداند. طهارت و تطهیر، خصوصیّت اهل‌بیت( است، لذا انسان برای پاک شدن باید خود را به اهل‌بیت( وصل کند، تا شایستۀ درک کتاب مکنون شود. این اتصال، دقیقاً شبیه طاهر شدن آب قلیل است. اگر آب قلیل، نجس شده باشد به محض اتّصال به آب کُر و مطهّر، پاک و طاهر می‌شود، انسان نیز با وصل شدن به اهل‌بیت( پاک می‌شود، چون اهل‌بیت( مبدأ طهارت هستند و خداوند متعال طهارت را در این خانواده قرار داده است.
پس شرطِ رسیدن به مقام کتاب مکنون، طهارت از صفات نا‌پسند و خلاف فطرت و وجدان است. صفاتی مانند بد‌اخلاقی با مردم، بخل، دروغ، خیانت، خودخواهی، کینه، و سایر صفات زشت. انسان هرچه به خدا و اهل‌بیت( نزدیک‌تر شود، از این آلودگی‌ها دورتر می‌شود و با دور شدن آلودگی، طهارت جایگزین می‌شود. به عنوان مثال یکی از صفات حسنه و پسندیده، در مقابل بدی پاسخ نیک است. قرآن می‌فرماید: «وَ يَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ»[3] یعنی بدى را با نيكى دفع مى‌کنند. مؤمن بدی را با خوبی جواب می‌دهد. وقتی چنین صفاتی در مؤمن ایجاد شد، زمینۀ اتصال با کتاب مکنون حاصل شده، می‌تواند قرآن را مسّ کند.
مرتبۀ سوم: کتاب مبین
مرتبۀ بعد از کتاب مکنون، کتاب مبین است. خدای تبارک و تعالی می‌فرماید: «لَا رَطْبٍ وَ لَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ»[4]یعنی من همه چیز را در کتاب مبین قرار دادم. خداوند متعال همه چیز را در این مرتبه‌ای از قرآن است قرار داده است. در جای دیگر می‌فرماید:«وَ مَا مِنْ غَائِبَةٍ فِي السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ»[5] و هيچ امر پنهانى در آسمان و زمين نيست مگر اينكه در كتاب مبین است. این یکی از مرتبه‌های قرآن است و هر امر پنهان، در آسمان و زمین، همه در این کتاب مبین جمع است.
در جای دیگر می‌فرماید:«لَا‌يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَ لَا فِي الْأَرْضِ وَ لَا أَصْغَرُ مِن ذَٰلِكَ وَ لَا أَكْبَرُ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ»[6] به اندازۀ سنگینی ذرّه‌ای در آسمان‌ها و زمین، از علم او دور نخواهد ماند، کوچکتر و بزرگتر از آن نیست، مگر اینکه در کتاب مبین ثبت است. کتاب مبین، چنین کتاب با عظمتی است که خدای تبارک و تعالی تمام آن حقایق را در مرتبۀ کتاب مبین قرار داده است. پس قرآن دو مرتبۀ مختلف دارد؛ یکی کتاب مکنون، دیگری کتاب مبین. مکنون به معنای پنهان، و مبین به معنای آشکار است.
رابطۀ کتاب مبین و لوح محفوظ
مراتب دیگری هم برای کتاب خدا ذکر کرده‌اند. گفته شده لوح محفوظ. همان مرتبۀ کتاب مبین است. خداوند می‌فرماید: «بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَّجِيدٌ، فِي لَوْحٍ مَّحْفُوظ»[7] آرى، آن قرآنى ارجمندی است كه در لوحى محفوظ است. بعضی لوح محفوظ را پایین‌تر از کتاب مبین می‌دانند. برخی می‌گویند نفس، کتاب مبین است. خداوند می‌فرماید: قرآن مجید در یک لوح محفوظ قرار دارد. لوحی که قلم اعلی کلام خدا را در آن ثبت می‌کند، تبدیل به کتاب می‌شود. این کتاب، مراتبی دارد؛ گاهی کتاب مکنون است و گاهی کتاب مبین. اینجا تعبیر دارد که این کتاب درون لوح محفوظ است. محفوظ بودن در مقابل لوحی است که بعضی مطالب آن محو می‌شود و تغییر می‌یابد. به بیان دیگر، پائین‌تر از لوح محفوظ، لوح محو و اثبات است که خداوند در سورۀ مبارکۀ رعد به آن اشاره فرموده است:«يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِت»[8]
خلاصۀ بحث
قرآن مراتب زیادی دارد و حبل الله و ریسمان الهی است. باید سعی کنیم خودمان را به قرآن وصل کنیم تا قلبمان باز شده بهره‌های معنوی بی‌شماری از خدا و کتابش ببریم. همچنین قرآن، ظاهر، باطن و مراتب مختلفی دارد؛ کلام خدا، کتاب مکنون، کتاب مبین، مراتب باطنی است. کتاب مبین گرچه در عالم خود مبین و آشکار است امّا در همان مرتبه هم باطن‌هایی دارد. آیات قرآن، نزول آن کتاب مبین است و خدای تبارک و تعالی به ما، تنزیل آن کتاب مبین را نشان داده است.
آیاتی دیگر
در قرآن می‌فرماید:«تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْمُبِينِ»[9] اين آيات كتاب روشنگر است. در جای دیگر می‌فرماید: «حم، وَ الْكِتَابِ الْمُبِينِ، إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»[10] حاء، ميم، سوگند به كتاب مبین، ما آن را قرآنى عربى قرار داديم، باشد كه بينديشيد. می‌فرماید که ما کتاب مبین را قرآن عربی قرار دادیم. آن کتاب مبینی که در عالم بالا بود، در عالم پائین‌تر، قرآنی به زبان عربی شده است. در جای دیگر می‌فرماید: «حم، وَ الْكِتَابِ الْمُبِينِ، إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَة»[11] ترجمه:حاء، ميم، سوگند به كتاب روشنگر، ما آن را در شبى مبارک و فرخنده نازل كرديم. شب مبارک، همان شب قدر است. و در شب قدر، کتاب مبین تنزّل پیدا کرده است. کتاب مبین، خیلی با عظمت است و تنزلش همین قرآنی است که در شب قدر نازل شده و به دستان ما رسیده است. حقیقت این قرآن کتاب مبین است. مرتبۀ بالاتر از کتاب مبین، کتاب مکنون است و کتاب مکنون، متّصل به کلام خدای تبارک و تعالی است.